Manual pa traha kòmpòst na Boneiru

Kòmpòst, kla pa uso.

Tres faktor ta determiná si bo mata- i palunan por krese salú:

  • solo;
  • awa;
  • nutriente.

Si bo sòru pa e faktornan aki ta bon balansá, bo tin e yabi pa éksito. Mata ta krese ménos rápido si nan ta haña muchu tiki lus di solo, awa òf nutriente. Muchu hopi di un di nan tampoko no ta bon. P’esei ta importante pa nan ta bon balansá. E manual aki ta trata solamente nutriente, pero no lubidá ku tur tres faktor ta importante!

Nutriente òf kòmpòst?

Palu mester di nutriente pa krese. Di forma natural ya kaba esakinan ta den suela. Pero pa motibu di eroshon i otro influensianan tòg e kalidat di suela na Boneiru por laga di deseá.

Tin diferente manera pa yuda mata krese. Por ehèmpel ku mèst, fertilisante, tera pa mata òf kòmpòst.

Uso di mèst òf fertilisante ta un manera rápido pa duna un palu nutriente. Pero fertilisante por ta karu i ta difísil pa duna e kantidat korekto. No lubidá ku muchu hopi mèst òf fertilisante tampoko no ta bon.

Tera pa mata ta yuda tene humedat i ta bon pa laga e kantidat di organismo útil di suela oumentá. Pero no tin asina tantu nutriente den e meskla aki. Ademas e por ta karu, dependiente di e kantidat ku bo ta bai usa.

I asina nos a yega na e tópiko di kòmpòst. Esaki bo mes por traha hopi bon, loke ta baha gastu. Kòmpòst ta kontené tur nutriente adekuá i ademas tin komo bentaha ku e ta kontené hopi insekto útil i otro tipo di organismo mikrobakterial. Bo por mir’é komo materia bibu ku ta yuda mata krese. Pero kon bo ta traha kòmpòst?

Loke bo mester

Pa traha e hòki

Pa traha kòmpòst

Hèrmènt

Palèt di palu

Blachi, sobrá di mata ku bo a kòrta

Fòrki grandi òf skòp pa hisa mata i yerba

Zim

Yerba, mata ku bo a kap

Sefta grandi

Plèstik pa tapa

Pidapida palu chikitu òf garná di palu

Klabu

Sobrá di kuminda *

mèst (di kabritu, galiña, baka, buriku)

kalki

* Sobrá di kuminda ta atraé mas insekto, loke ta buta e material bira kòmpòst mas rápido. Pero no lubidá ku esaki lo atraé bestianan no-deseá tambe, manera djaka, raton i kakalaka.

E lugá adekuá

Kuminsá ku buska un lugá adekuá pa bo traha bo kòmpòst.

  • Bo mester di un espasio di por lo ménos dos pa dos meter. 
  • Kaminda tin hopi sombra.
  • Den un huki di bo kurá ku bo no ta usa.

Traha e hòki pa bo kòmpòst bai aden

Esaki bo ta traha na un manera simpel ku palèt di palu.

  • Pone kuater palèt para règt den forma di firkant.
  • Pega nan na otro ku algun pida palu i klabu.
  • Despues bo ta klaba zim di metal na e parti paden di e firkant di palèt.
  • Traha un buraku den un dje bandanan, di manera ku fásilmente e kòmpòst ta alkansabel pa bo. 
  • Kubri e suela tambe ku zim di metal. E rant dje zimnan tin ku tapa otro.

Ehèmpel di un hòki pa traha kòmpòst den forma di un firkant di palèt. Aki nan a usa un paña spesial kontra rais ku nan ta usa den hòrtikultura pa tapa e suela i e bandanan, pero uso di zim di metal ta mihó pasobra esei ta mas duru. Bo por sera e entrada ku un zim di metal.

Ehèmpel di un hòki pa traha kòmpòst den forma di un firkant di palèt. Aki nan a usa un paña spesial kontra rais ku nan ta usa den hòrtikultura pa tapa e suela i e bandanan, pero uso di zim di metal ta mihó pasobra esei ta mas duru. Bo por sera e entrada ku un zim di metal.

Ehèmpel di un hòki pa traha kòmpòst den forma di un firkant di palèt. Aki nan a usa un paña spesial kontra rais ku nan ta usa den hòrtikultura pa tapa e suela i e bandanan, pero uso di zim di metal ta mihó pasobra esei ta mas duru. Bo por sera e entrada ku un zim di metal.

Traha kòmpòst

Kòmpòst bo ta traha den diferente lag. Ta importante pa kòrda ku kòmpòst ta bibu. Vários organismo chikitu ta sòru pa digerí blachi, palu i otro desperdisio orgániko. Pa keda na bida nan mester di un tiki aire. 

  • Kubri e bòm ku pidapida palu no muchu chikitu. 
  • Si ta posibel agregá un lag fini di mèst. Mèst ta atraé e organismonan ku ta forma e kòmpòst.
  • Riba e mèst bo por stroi un tiki kalki (kreit blanku fini) pa balansá e grado di zür.
  • Despues bo por agregá pidapida palu atrobe.
  • Awó bo ta traha un lag ku sobrá di mata ku bo a kòrta, yerba i blachi.
  • No hasi e lag di blachi muchu diki. Spesialmente ora nan ta muhá, blachi por forma lag diki i será ku no ta laga aire pasa.
  • Bo no ta haña molèster di bestia dañino si bo usa solamente material biológiko di den bo kurá.    

Un lag fini di kalki pa balansá e grado di zür.

Un lag fini di kalki pa balansá e grado di zür.

Mantenshon di bo monton di kòmpòst

Lamentablemente bo monton di kòmpòst lo no kambia diripiente den un bunita lag di kòmpòst. Poko trabou èkstra ta nesesario!

  • Spùit awa riba e monton di kòmpòst te ora e awa lèk sali afó.
  • Despues tapa e monton ku plèstik pa redusí evaporashon.
  • Si e kondishonnan ta bon, den menos ku tres luna por surgi bunita kòmpòst. Pero si no tin sufisiente humedat, òf si e material pa bira kòmpòst ta muchu gròf, por dura mas ku un aña.
  • P’esei ta bon pa tene bo monton di kòmpòst bon na bista. Un bon señal ta ora ku e monton ta kremp pokopoko. Si bo a yena e monton kompletamente te ariba, ta posibel ku bo monton di kòmpòst despues di algun tempu ta kremp te na mitar.
  • Koba un buraku chikitu meimei di e monton i fula si e ta kayente. Esei ta kayente di kurpa di e organismo chikitunan ku ta traha e kòmpòst. Wak si bo ta mira nan kana rònt.
  • Si e kòmpòst no ta ‘traha’, duna un tiki mas awa i warda un siman pa mira e efekto.
  • Si despues di 2 pa 3 luna bo monton di kòmpòst stòp di kremp, kisas ta ora pa bòltu e monton. Kontrolá promé parti meimei si ya kaba a forma kòmpòst.
  • Si bo tin sufisiente espasio bo por hasi uso di un fòrki grandi di hisa yerba òf un skòp pa muve tur e kòmpòst di un banda pa otro. Sino saka tur pafó banda di e konstrukshon di palèt i despues benta tur kos paden atrobe.
  • Bòltumentu di e monton ta sòru pa e proseso kuminsá di nobo i ta yuda bo haña kòmpòst ku ta kla pa uso.
  • Basha awa riba e monton ku bo a bòltu i tap’é ku plèstik pa evitá ku e ta seka.
  • Ora mayoria di e blachinan i pidapida palu kuminsa deskompositá, bo por kuminsá sefta e kòmpòst. No warda te ora tur kos digerí, sino esei ta bai dura muchu largu.
  • Bo mes por traha un sefta ku waya i palu. E waya su burakunan mester ta mas chikitu ku esun di kouchi di galiña. Pone un parti di e kòmpòst riba e sefta i sagudí esaki di manera ku bo ta separá e partinan chikitu for di e partinan grandi.
  • E material ku sobra bo por usa di nobo pa un monton di kòmpòst nobo.
  • Warda e material ku bo a sefta durante un siman pa kontrolá ku si di bèrdat el a stòp di ‘traha’. No lubidá ku kòmpòst ta bibu. E kòmpòst ku ta kla pa uso tambe mester keda húmedo, sino mayoria di e mikro-organismonan no por sobrebibí.

Semper tapa bo monton di kòmpòst ku plèstik pa evitá ku e ta seka.

Semper tapa bo monton di kòmpòst ku plèstik pa evitá ku e ta seka.

Traha un baki di kòmpòst chikitu? https://www.bhg.com/gardening/yard/compost/diy-compost-bin/